OTOMATİK TREN DENETİMİ – (AUTOMATIC TRAIN SUPERVISION)

Metro Sinyalizasyon sistemlerinde tren trafiği kumanda merkezinde bulunan Komuta Kontrol sistemi tarafından izlenilmekte ve yönetilmektedir. Sinyalizasyon sisteminin bu alt sistemi IEEE 1474 standardına göre Automatic Train Supervision kısaca ATS olarak adlandırılmaktadır. ATS sistemi, sistem işletimini izlemekte, sistem durum bilgisini operatöre göstermekte ve sistemin çeşitli fonksiyonları için otomatik kontroller sağlamaktadır. Tren trafiğinin önceden belirlenmiş servis tarifesine göre otomatik kumandasını sağlamaktadır. Bir servis arızası durumunda, Trafik Operatörleri vasıtasıyla gerekli düzeltici stratejilerin uygulanması için talep girişine de imkan sağlamaktadır. ASELSAN COBALT Sinyalizasyon Sisteminin tren trafiğini izleyen ve yöneten alt sistemi COBALT Maestro olarak adlandırılmaktadır. Bu sistem ilk olarak Gayrettepe-İstanbul Havalimanı metro hattında 2023 yılının ilk günleri itibarıyla kullanıma alınmış ve 7/24 olarak operatörlere hizmet vermektedir.

ATS Operatör Arayüzü COBALT CBTC sisteminin izlenmesinin ve yönetilmesinin gerçekleştirildiği kullanıcı ara yüzü ATS Operatör ara yüzü yazılımı ile sağlanmaktadır. Operatör Ara yüzünde Hat Görüntüsü, Alarm/ Olay Ekranı, Ekipman Durumu, Tarife Ekranı, Tren Hareket Grafiği başta olmak üzere çeşitli yönetim ekranları bulunmaktadır. Hat görüntüsü üzerinden tren hareketleri, hat ekipmanları görüntülenmekte ve yönetilmektedir. Hat görüntüsü grafik, sembol ve renk gösterimleriyle desteklenen hattın bir coğrafi sunumudur.

ATS Operatörü tren trafiğini yönetmek için hat öğelerine veya trenlere manuel taleplerde bulunabilir. Bu şekilde bir treni durdurabilir, bir makas üzerinden diğer hatta alabilir, işletmeden çıkarabilir veya işletme dışındaki bir treni tekrar servise alabilir. Operatör tarafından yapılan manuel işlemlerin otomatik tren işletimini etkilemesi durumunda COBALT Maestro bir alarm üreterek kullanıcıyı bilgilendirmektedir. Ekipman durumu sayfasında ekipmanların bağlantı ve genel sağlık durumları görüntülenmektedir. Trenler, saha ekipmanları, merkezi ekipmanlar için ayrı bölümler olup, Operatör tek bir bakışta sistemi bütünsel olarak görebilmektedir. COBALT Maestro, sisteme gelen olayları ve alarmları kaydeder ve operatörün görüntüleyebilmesi için alarm/olay ara yüzü sunmaktadır. Alarm/olay genel izleme ekranında, sistemde bulunan tüm olaylar ve alarmlar görüntülenmektedir. ATS operatörü alarm ve olayları, kronolojik sıraya, öncelik seviyesine, ekipman kimliğine göre, alarm grubuna, türüne ve durumuna göre sıralama imkanı sunmaktadır. Tren Hareket Grafiği ekranı, trafik operatörünün trenlerin zaman çizelgesini, istasyonlar bazında grafiksel olarak görmesini sağlamaktadır.

Tarife Yönetimi

COBALT CBTC Sisteminde tren işletimi günlük tarifeler vasıtasıyla yapılmaktadır. Tarife hazırlama yazılımı ile işletme tarifelerinin kullanıcı ihtiyaçlarına göre oluşturulabilmekte ve oluşturulan tarifenin uygulanabilirliği simüle edilebilmektedir. Tarife Hazırlama yazılımı kullanıcı dostu bir ara yüze sahiptir. Tarife hazırlama yazılımı, günün belirlenen saat aralıkları için, belirlenen işletme döngüsünde, hedeflenen sefer aralığı (headway) süresine veya verilen tren sayısına göre otomatik tarife hazırlayabilmektedir. Hazırlanan tarifelerde çakışma yönetimi yapılmakta, tren trafiğinin engellemesine izin verilmemektedir. Uygulama gün içinde birden çok tarifenin oluşturulmasına ve saat aralıkları bazında hangi tarifenin uygulanacağının ayarlanabilmesine imkan vermektedir.

Otomatik tarife üretimi istasyonlar arası sürüşlerin dinamiği dikkat edilerek yapılmaktadır. Tarife hazırlama yazılımında araç parametreleriyle sürüş dinamikleri dikkate alınarak istasyonlar arası süreler çıkarılmakta ve hesaplama sonucunda elde edilen zaman değerleri tarife oluşturma algoritmalarına aktarılmaktadır. Elde edilen tarifenin Tren Hareket Grafiği (Trenlerin Konum-Zaman grafikleri) bilgisi çıkarılarak uygunluğu kullanıcıya gösterilir. Bu uygulamanın çıktısı olan tarife bilgisi üzerinden simülatörde simülasyon başlatılarak uygulanabilirliği simüle edilmektedir. ATS tarife yazılımı kontrolünde koşturulan simülasyon sonucunda araçların tarifeye uygun olarak hareket etmesi durumunda tarifenin sisteme aktarımına izin verilmektedir.

İşletme Tarzları

COBALT Maestro trenlerin işletilmesi için Tarifeli İşletme (Otomatik) Tarzı, Sabit Sefer Aralığı İşletme Tarzı ve Elle Kumanda Tarzı olmak üzere üç ayrı işletme tarzı sunmaktadır. ATS operatörü işletme tarzlarından herhangi birini seçerek tren trafiğini yönetebilmektedir. Tarifeli İşletme tarzında COBALT Maestro trenleri mevcut tarifeye mümkün olduğunca yakın işletecek şekilde düzenlemektedir. Sistem tarifeli işletme tarzında (otomatik tarzda) çalışırken tarife ile ilişkilendirilen trenlere bir sefer kimliği atamaktadır. Trenler bu sefer kimliğine göre hedef istasyon almakta ve yönlendirilmektedir. Tarifede trenlerin her seferi için tanımlanan peronlarda planlı varış ve kalkış saatleri bulunmaktadır. Tarife dahilinde tahsisi yapılmamış trenler manuel olarak yönlendirilmektedir. Tarife ekranında işletilen tarife ve verileri görüntülenmekte, tarifeye atanan trenlerin gerçek zamanlı verileri tarifede planlanan verilerin karşısına işlenmektedir. COBALT Maestro tarifeli işletme altındaki bir treni otomatik olarak regüle etmektedir. Sistem, trenlerin seyrini herhangi bir gecikme ya da erken gelme durumuna göre tarifeye mümkün olduğunca yakın şekilde tutmak için istasyondan istasyona seyir süresini uzatmak ya da kısaltmak suretiyle performans seviyesini değiştirebilmekte veya peronda bekleme süresini tarifede bulunan maksimum ve minimum değerler arasında ayarlayabilmektedir. Trenin istasyona erken gelmesi durumunda peronda bekleme süresini tarifede bulunan maksimum değeri geçmeyecek şekilde ayarlanmaktadır. Trenin istasyona geç gelmesi durumunda peronda bekleme süresini tarifede bulunan minimum değerin altına inmeyecek şekilde ayarlamaktadır.

Sistemde döngü ataması yapılan trenleri sabit sefer aralığı ile birbirinden ayırmak için sabit sefer aralığı işletme tarzı seçilebilmektedir. Sabit Sefer Aralığı İşletme Tarzında COBALT Maestro, döngüde çalışan tren sayısına ve belirlenen peron bekleme sürelerine göre sabit bir sefer aralığı hesaplamaktadır. Operatör sefer aralığı değerini değiştirmek isterse döngüdeki tren sayısını veya döngüdeki bekleme sürelerini değiştirebilmektedir. Sabit sefer aralığı işletme tarzında çalışırken sistem bekleme sürelerinde regülasyon yapmaktadır. Regülasyon için uygulanması istenen değerler operatör tarafından değiştirilebilmektedir. COBALT Maestro, bir tarife seçilmediği zaman trenleri operatör komutlarıyla yönlendirme özelliğine sahiptir. Sistemde manuel işletimi kolaylaştırmak ve tarifesiz çalışan trenleri yönlendirmek için bazı özellikler mevcuttur. Trenler bir döngü ataması ile tek yön hedefi vererek veya manuel güzergâh kurularak yönlendirilebilmektedir.

Yeniden Oynatma

ATS operatörü COBALT Maestro tarafından kaydedilen bilgileri bakım ve yeniden oynatma uygulaması üzerinden yeniden izleme imkânına sahiptir. Operatör yeniden izleme yapmak istediği veri dosyasını tarih ve zaman belirterek seçebilmektedir. Yeniden oynatma işlevi verilerin kaydedildiği zamandaki görsel ekrana bakılmaksızın herhangi bir ATS penceresini açabilme ve görüntüleme imkanı sağlamaktadır. Yeniden oynatma sırasında, ATS Operatör Uygulamasında görüntülenmesi istenen katmanlar seçilerek görüntülenme sağlanabilmektedir.

Depo Yönetimi

COBALT Maestro depo bölgesindeki trenlerin parklanmasını, yıkanmasını ve tekrar işletmeye verilmesini yönetmek üzere otomatik işlevlere sahiptir. Parklanma işlevi parklanma listesi üzerinden yönetilmektedir. Sistemde depo bölgesine gelen bir tren otomatik parklanma işlevi etkin ise parklanma listesinde yapılan önceliklendirmeye göre parklanma alanlarına park edilmektedir. Park edilen trenler operatörün seçimine göre uyku moduna geçmektedir. Operatöre parklanma listesine müdahale imkanı da sağlanmaktadır. Trenlerin belirli bir takvime göre yıkanması için yıkama listesi bulunur. Yıkama listesindeki gün ve saati gelen trenler için ATS, trenleri otomatik olarak yıkama hattına yönlendirmektedir. Eğer yıkama zamanı gelen tren park bölgesinde değilse ATS alarm oluşturmaktadır. Otomatik yıkanan tren için bir sonraki yıkama zamanı operatör tarafından girilen parametrik bir süre ile yıkama listesine işlenmektedir. Trenlerin işletmeye verilmesi sevk listelerine göre yapılır. Tarifeli işletim esnasında bir trenin depodan çıkış yapması gerektiğinde sevk listesine bakılmakta ve listede sevk önceliği bulunan tren servise alınmaktadır. Servise alınacak tren uyku modunda ise öncelikle uyandırma işlemi yapılmaktadır. Sevk listesi ATS ekranında gösterilmektedir. Operatöre sevk listesine müdahale imkanı da sağlanmaktadır.